An Attempt to Identify Some of the Terms Used in the Khâridjite and Ibâdîte Literature

İslam düşünce tarihinin ilk oluşumlarından biri Hâricîlerdir. Onlar olarak Sıffin’de tahkim hadisesi üzerine Hz. Ali’den ayrılmış daha sonra ise kendi aralarında ihtilaf ederek bölünmüşlerdir. Onların kimi kılıç kalkan taraftarı olup kendilerinden olmayanlara karşı son derece sert ve katı bir yolu benimserken, de mutedil yaklaşım içerisinde olmuştur. Özellikle marjinal grup maruf olmuş Hâricîlerin kanadını temsil eden İbâzîler varlıklarını günümüze kadar sürdürürken, olmayanlar zamanla tarihe karışmışlardır. İbâzîlik tarih boyunca Hâricîliğin gölgesinde azınlıkta mezhep kalmakla beraber kendilerine has dinî entelektüel literatür oluşturmayı başarmış oluşumdur. Tarihi süreçte Hâricî-İbâzî bağlamında ulaşmış literatürün hemen tamamı İbâzîlere aittir. Ülkemizde özellikle dönemlerde İbâzî literatüre dönük akademik ilgi söz konusudur. Bir incelenmesinde en öncelikli hususlardan ilgili alandaki terminolojidir. Zira lafızlar tutarlı sisteme sahip teşekküllerinin anlam örgüsüne girdiklerinde vaz edildikleri anlamlardan uzaklaşarak farklı işlevsellikler kazanırlar. Müşterek kavramların ekolleri tarafından birikimlerinde anlamlarda kullanılması mezkûr durumu da ehemmiyetli hale getirir. Binâenaleyh araştırma konusu yapılmış doğru mütalaa edilmesi ancak terminolojisinin örgüsünde tanımlanıp anlaşılmasıyla mümkündür. Bu bağlamda literatürlerini aynı zamanda terminolojiyle oluşturmuşlardır. araştırmada, İbâzîlikle okumalarda sıkça tesadüf edilecek derlenip mümkün olduğunca kaynakları doğrultusunda medlullerinin tespit hedeflenmiştir. Burada yapılan, müellifleri anlamlarla kullanılan kavramlardır. Çalışma, isminden anlaşıldığı üzere, ait bütün kavramları etme gayesi gütmemiştir. kullanım muhtevaları olan tespitine ağırlık verilmiştir. Tespit edilen kavramlar, Türkçe telaffuz kullanımları dikkate alınarak alfabetik sıraya konulmuştur. Ancak kullanımı yaygınlaşmış birbiriyle ilişkili bazı kavramlar arada Çalışma yürütülürken ulaşılan eser sözlükler tarama yöntemi kullanılarak incelenmiş gerekli görülen yerlerde dışı eserlere başvurularak karşılaştırmalar yapılmıştır. Genel itibariyle iki ana bölümden müteşekkil çalışmanın giriş birinci bölümünde ıstılah kavramı hakkında kısa bilgiler verilmiş; ikinci bölümde üç gruba maddeler halinde serdedilmiştir.